Alles over bubbelen en rietjes

Je hebt het vast al eens voorbij zien komen ergens backstage, bij koren, op t.v. of bij bekenden: bubbelen, bekend onder de naam lax vox. Lax vox, dat betekent ‘de vrije stem’, is stemgeven door een siliconen buisje in het water en wordt door veel sprekers en zangers ingezet als warming up, cooling down en massage voor de stem. Sommige zangers gebruiken niet alleen lax vox maar ook een SOVT-trainer of een gewoon rietje. In deze blog vind je in een notendop informatie over wat het is, waarom het werkt en of dit ook iets voor jou kan zijn.

SOVT

Alle bovengenoemde hulpmiddelen horen bij de groep stemoefeningen waarbij je de stemweg half afsluit, vandaar de term SOVT (semi-occluded vocal tract). De stemweg is alles dat zich bevindt boven de stemplooien (volksmond stembanden), denk aan je keelwand en mond. Als je de stemweg half afsluit, door bijvoorbeeld de lippen te sluiten, wordt een deel van de adem die de mond wil verlaten weer teruggestuurd naar de stemplooien. De stemplooien hadden al druk van onderen (lucht vanuit de luchtpijp die ze laat trillen) en nu komt daar druk van bovenaf bij. Denk overigens bij het woord druk niet aan druk of kracht zetten maar aan luchtdrukverschillen. Stemgeven met druk is juist wat we niet willen. Deze balans tussen onder- en bovendruk helpt de stemplooien om vrij te trillen en goed te sluiten met minder inspanning.

Je kunt de stemweg half afsluiten door dus de lippen te sluiten (denk aan oefeningen op /m/ of /ng/) maar ook door bijvoorbeeld tongtrillen (zoals bij de tongpunt-/r/) of liptrillen. Dit zijn allemaal fijne oefeningen om met minder inspanning de stemplooien goed te laten sluiten en dus een heldere toon te krijgen.

Naast deze oefeningen heb je speciale hulpmiddelen die je kunt gebruiken als SOVT-oefening.

Lax Vox

Net als de andere SOVT-oefeningen brengt lax vox balans in de onder- en bovendruk. Daarnaast heeft het bubbelen in het water extra positieve bij-effecten.

• De binnenste laag van de stemplooien bestaat uit een spier, de musculus vocalis, deze ontspant tijdens het bubbelen.
• Bovenop de spierlaag in de stemplooien ligt een bindweefsellaag en een slijmvlieslaag. Na heftig stemgebruik kan deze wat zijn aangedaan. Lax vox stimuleert de doorbloeding en het herstel.
• Boven de ware stemplooien liggen de valse stemplooien. Bij het gewone zingen en spreken wil je dat de valse stemplooien ruimte maken en niet meetrillen. Lax vox opent en verwijdt de valse stemplooien.
• Uit beelden waarop je ziet wat er van binnen gebeurt tijdens het bubbelen, blijkt dat lax vox een soort massage voor de stem is (sommige bronnen noemen een massage met zo’n zes pulsaties per seconde). Ook andere structuren van de stemweg worden extra doorbloed en gemasseerd, zo voel je tijdens en na het bubbelen ontspannen wangen en kaken.

Ik zie lax vox als een fijn hulpmiddel bij het leren voelen wat ontspannen klank maken is, helder stemgeven zonder druk. Daarnaast kun je het goed gebruiken als warming up, het werkt goed bij het ’s morgens opwarmen van de stem en losmaken van het slijm voor je gaat spreken of zingen. Tot slot kun je het gebruiken als cooling down na intensief stemgebruik, als massage en bij verkoudheden (preventie van het overnemen van schadelijke stemgewoonten).

SOVT-trainer/Straw

Sinds een aantal jaren is de SOVT-trainer op de markt van Mind the voice en sinds kort de Straw van Universal voice. Stemgeven door een rietje is echter iets dat al langer wordt toegepast door logopedisten en zangdocenten. Verschillende onderzoeken hebben aangetoond dat zingen door een rietje zorgt voor een verbetering van de samenwerking tussen adembeheersing, fonatie/stemgeven en resonans (gebruik maken van de klankkast boven je stemplooien), deze verbetering is voelbaar en hoorbaar. Voelbaar doordat het stemgeven ontspannen/niet geknepen is en hoorbaar doordat het een heldere en volle stem oplevert. Het verbetert de adembeheersing, resonans en stemplooitrilling en vermindert de spierspanning.

In mijn praktijk gebruik ik lax vox voor zowel sprekers als zangers en gebruik ik afwisselend de SOVT-trainer en Straw voor zangers. Veel zangers vinden het een handig hulpmiddel om de stem te trainen. Ik merk dat lax vox makkelijk voelt en de Straw en Trainer vragen om meer focus en adembeheersing. Omdat het een heel klein buisje is, is het een handig hulpmiddel om te leren zacht en helder te zingen zonder druk. Teveel aan ademstroom of luchtdruk is direct hoorbaar doordat de klank wegvalt of je de lucht uit de gaatjes hoort ontsnappen. Ook kun je door gaatjes te openen of af te sluiten de intensiteit van de oefening veranderen. Deze gaatjes mis je helaas bij een standaard rietje, toch werkt deze verder ook goed als SOVT-oefening (in verband met hygiëne zou ik dan gaan voor een rvs rietje met ragertje).

Tot slot

Deze blog is toch nog een flinke notendop geworden 🙂 Om te onthouden:

• SOVT-oefeningen zijn een handig hulpmiddel om te leren ontspannen en helder stem te geven.
• Er zijn verschillende soorten SOVT-oefeningen. Zonder hulpmiddel bijvoorbeeld resonansoefeningen op /ng/ of /m/, liptrillen of tongtrillen, met hulpmiddel bijvoorbeeld lax vox, Straw of de SOVT-trainer. Elke oefening heeft voor- en nadelen, kies vooral wat bij je past en wat prettig voelt.
• Onthoud dat deze blog gaat over hulpmiddelen. Ze zijn fantastisch maar zelden is het gebruik van een hulpmiddel de oplossing voor al je problemen, dat geldt ook voor stemproblemen.

Wil je deze oefeningen en hulpmiddelen proberen, ben je nieuwsgierig geworden of heb je zo’n ding gekocht maar ligt het te verstoffen omdat je niet weet hoe het voor je kan werken? Kom zeker langs!